Numer otwierają refleksje nad dziedzictwem Kodeksu pracy, jego podstawowymi założeniami oraz wyzwaniami reform w zmieniającym się kontekście polityczno-prawnym. Następnie tom przechodzi do współczesnych debat, takich jak napięcie między tradycyjnym prawem pracy a koncepcją prawa zatrudnienia, normatywna rola porozumień zbiorowych czy charakter prawny rozwiązywania sporów przemysłowych.
Numer cechuje wyraźny europejski wymiar. Kilka artykułów analizuje wpływ najnowszych dyrektyw UE na krajowe prawo pracy — w tym dotyczących równowagi między życiem zawodowym a prywatnym, przejrzystości warunków zatrudnienia oraz odpowiedzialności korporacyjnej za prawa człowieka. Autorzy oceniają, jak te regulacje wpływają na stabilność zatrudnienia, ochronę danych osobowych oraz prawa osób pracujących na platformach cyfrowych.
Publikacja porusza również rosnące znaczenie autonomii informacyjnej i prywatności w miejscu pracy. Od danych dotyczących wyznania po algorytmiczne zarządzanie — artykuły podkreślają konieczność równoważenia efektywności rynkowej z prawami podstawowymi, szczególnie w kontekście pracy platformowej i przejrzystości wynagrodzeń.
Łącząc analizę doktrynalną, krytykę legislacyjną i propozycje reform, Iuridica vol. 111 stanowi aktualny i kompleksowy wkład w dyskusję o przyszłości prawa pracy w Polsce i Unii Europejskiej. To lektura obowiązkowa dla naukowców, praktyków i decydentów poruszających się w złożonym świecie regulacji zatrudnienia XXI wieku.
Spis treści numeru:
Wprowadzenie - Magdalena Kuba, Dariusz Makowski
Profesor Teresa Wyka. Kilka słów na 50-lecie pracy naukowej - Zbigniew Hajn
W pięćdziesiątą rocznicę obowiązywania Kodeksu pracy - Walerian Sanetra:
Kodeks pracy obowiązuje już pięćdziesiąt lat. Oparty został na szeregu założeń, takich zwłaszcza jak: powszechność regulacji prawnej, kompleksowość regulacji, odrębność systemu prawa pracy, odrębność aksjologiczna, zapewnienie większej praworządności i sprawiedliwości w stosunkach pracy, uporządkowanie aparatury pojęciowej oraz zwięzłość i koherencja unormowań ustawowych. Treść Kodeksu pracy oraz jego strona formalno-legislacyjna zostały gruntownie przebudowane w następstwie zmian politycznych i społeczno-gospodarczych po 1989 r., a następnie w wyniku przystąpienia w 2004 r. Polski do Unii Europejskiej. W chwili wejścia w życie w 1975 r. – na tle innych państw tzw. obozu socjalistycznego – polski Kodeks pracy wyróżniał się wyższą jakością techniczno-legislacyjną i adekwatnością ustrojową oraz społeczno-gospodarczą. Dwukrotnie zostały podjęte nieudane próby (2007, 2018) uchwalenia nowego Kodeksu pracy. Mimo dziesiątek nowelizacji i erozji jego przepisów Kodeks pracy nadal obowiązuje i, co więcej, w nowej unijnej rzeczywistości trudno oczekiwać, że zostanie zastąpiony nowym kodeksem lub że w ogóle zostanie uchylony bez wprowadzenia w jego miejsce nowego analogicznego aktu prawnego.
Prawo pracy czy prawo zatrudnienia – głos w dyskusji - Mirosław Włodarczyk:
Ponad dwa dziesięciolecia w doktrynie prawa pracy toczy się dyskusja dotycząca zasadności stworzenia „prawa zatrudnienia” jako nowej dziedziny prawa. Obecne prawo pracy miałoby zostać przez prawo zatrudnienia zastąpione albo stać się jego częścią. Autor podaje w wątpliwość racjonalność wyróżniania postulowanej konstrukcji, wskazując na ryzyka, które takiemu procesowi mogą towarzyszyć. W zamian proponuje zintensyfikować proces wyposażania osób świadczących pracę poza stosunkiem pracy w uprawnienia, z których korzystają pracownicy.
O polskim zbiorowym prawie pracy (zatrudnienia) refleksji kilka - Krzysztof Baran:
Celem artykułu jest próba oceny regulacji polskiego zbiorowego prawa pracy (zatrudnienia) w 35-lecie wprowadzenia pluralizmu związkowego. Jest to wystarczająco długi okres, żeby pokusić się o sformułowanie zgeneralizowanych konstatacji na temat funkcjonowania tej subdyscypliny w stosunkach przemysłowych. W tym opracowaniu postaram się sine ira et studio, a zatem w sposób bezstronny i obiektywny, wskazać najistotniejsze wymiary normatywnego funkcjonowania zbiorowych stosunków pracy w gospodarce opartej o mechanizmy rynkowe.
Porozumienia związane z rozwiązywaniem sporów zbiorowych i układy zbiorowe pracy – uwagi de lege lata i de lege ferenda – Zbigniew Hajn:
Artykuł przedstawia poglądy doktryny i orzecznictwa sądowego na charakter prawny porozumień zbiorowych związanych ze sporem zbiorowym. Ukazuje również spór o charakter prawny tych porozumień na szerszym tle zapatrywań na prawne podstawy uznania normatywnego charakteru innych niż układ zbiorowy porozumień określających treść stosunku pracy. Ostatecznie Autor artykułu dochodzi do wniosku, że znalezienie satysfakcjonującego rozwiązania problemów związanych z tym sporem nie jest możliwe na gruncie obowiązujących przepisów prawa. W rezultacie proponuje i uzasadnia zmianę odnośnych przepisów polegającą na wyraźnym uznaniu przez ustawę, że wszelkie umowy na piśmie, określające warunki pracy i zawarte przez uprawnionych partnerów społecznych są, bez względu na ich nazwę, układami zbiorowymi.
Dopuszczalność umownego ograniczenia zasady wolności pracy w ujęciu negatywnym – Monika Sowińska-Olek:
Autorka dokonuje analizy pojęcia wolności pracy oraz zakazu pracy przymusowej i obowiązkowej, skupiając się na wolności pracy w jej ujęciu negatywnym. Negatywna wolność pracy związana jest z koncepcją pracy opierającą się na instytucji kontraktu, czyli więzi obligacyjnej zachodzącej pomiędzy pracownikiem a pracodawcą. Jak wynika z analizowanych w niniejszym opracowaniu przepisów, negatywna wolność pracy nie ma charakteru absolutnego i może podlegać określonym ograniczeniom. Celem artykułu jest zbadanie, czy ograniczenia te mogą mieć również charakter umowny. W celu udzielenia odpowiedzi na to pytanie, autorka przeprowadza analizę zasady swobody kontraktowania oraz jej ograniczeń na gruncie prawa pracy i podejmuje próbę wskazania granic autonomii woli stron stosunku pracy w tym zakresie.
Należyta staranność przedsiębiorstw w zakresie przestrzegania praw człowieka w świetle dyrektywy 2024/1760 – Dagmara Skupień:
Działalność gospodarcza prowadzona z poszanowaniem praw człowieka i środowiska naturalnego to ideał, do urzeczywistnienia którego zmierzają organizacje międzynarodowe, takie jak ONZ i MOP. W ciągu ostatnich lat problematyka zrównoważonego rozwoju stała się przedmiotem szczególnego zainteresowania Unii Europejskiej. Artykuł koncentruje się na obowiązkach przedsiębiorstw w zakresie ochrony praw człowieka w sferze zatrudnienia, objętych zakresem dyrektywy UE 2024/1760 i konsekwencjach nieprzestrzegania tych obowiązków. Analiza dotyczy w szczególności katalogu praw człowieka w stosunkach zatrudnienia, które są przedmiotem ochrony w omawianej dyrektywie.
Przejrzystość wynagrodzeń w świetle dyrektywy 2023/970 a ochrona danych osobowych w prawie UE – Małgorzata Kurzynoga:
Celem artykułu jest analiza środków przejrzystości wynagrodzeń z dyrektywy 2023/970 w kontekście prawa ochrony danych osobowych. W szczególności zwrócono uwagę na potencjalny konflikt pomiędzy obowiązkami pracodawcy dotyczącymi raportowania różnic w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn oraz udostępniania danych porównawczych na temat wynagrodzenia na żądanie pracownika a obowiązkami w zakresie ochrony danych osobowych. Wymogi ochrony danych określone w RODO budzą obawy dotyczące zmniejszenia skuteczności mechanizmów mających zapewnić przejrzystość wynagrodzeń. Jednocześnie istnieje szereg argumentów na rzecz przyznania pierwszeństwa interesom przejrzystości wynagrodzeń nad interesami ochrony danych.
Wpływ nowelizacji kodeksu pracy z dnia 9 marca 2023 r. na gwarancje stabilności zatrudnienia pracowników korzystających z uprawnień związanych z rodzicielstwem – Katarzyna Serafin:
Nowelizacja kodeksu pracy z dnia 9 marca 2023 r. wdrożyła do polskiego porządku prawnego dwie dyrektywy UE – dyrektywę 2019/1152 w sprawie przejrzystych i przewidywalnych warunków pracy w UE oraz dyrektywę 2019/1158 w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów. Skutkiem implementacji są nowe uprawnienia związane z rodzicielstwem i sprawowaniem opieki nad innym członkiem rodziny oraz zmiany w zakresie powszechnej i szczególnej ochrony przed wypowiedzeniem umowy o pracę i gwarancji powrotu do pracy na dotychczasowym stanowisku. Autorka analizuje w opracowaniu, jak zmiany w przepisach kodeksu pracy wpłynęły na ochronę stabilności zatrudnienia pracowników realizujących uprawnienia związane z rodzicielstwem i sprawowaniem opieki nad innym członkiem rodziny.
Ochrona danych osobowych osób wykonujących pracę na platformach cyfrowych – wybrane zagadnienia – Arleta Nerka:
Zagrożenia związane z szerokim wykorzystywaniem danych osobowych w obszarze zatrudnienia za pośrednictwem platform cyfrowych rodzą istotne ryzyka dla ochrony prywatności osób świadczących pracę. Platformy te w celu optymalizacji osiągnięcia celów rynkowych stosują narzędzia w postaci zautomatyzowanych systemów monitorujących oraz zautomatyzowanych systemów decyzyjnych, warunkujących zarządzanie procesami zatrudnienia oraz wykonywania pracy. W artykule omówiono problematykę ochrony danych osobowych osób wykonujących pracę za pośrednictwem cyfrowych platform, a asumptem do podjęcia rozważań w tym obszarze stała się dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2024/2831 z dnia 23 października 2024 r. w sprawie poprawy warunków pracy za pośrednictwem platform. Główne pytanie badawcze dotyczy możliwości zapewnienia stanu równowagi między wykorzystywaniem danych przez platformy realizujące cele rynkowe a ochroną prawa do prywatności pracowników, którego wzmocnienie stanowi jeden z celów przedmiotowej dyrektywy. Mechanizm ochrony danych wprowadzony przez dyrektywę staje się elementem wzmacniania pozycji pracowników platformowych w cyfrowej gospodarce.
Zakres autonomii informacyjnej pracownika w przedmiocie danych dotyczących religii lub wyznania – Magdalena Kuba:
Celem artykułu jest podjęcie próby oceny zakresu autonomii informacyjnej pracownika w przedmiocie danych dotyczących religii lub wyznania pracownika przy uwzględnieniu uwarunkowań prawnych wynikających zarówno z przepisów prawa europejskiego, jak i regulacji krajowych. Autor poddaje analizie dopuszczalność przetwarzania przez pracodawcę informacji nt. religii lub wyznania pracownika jako okoliczność determinującą zakres swobody pracownika odnośnie do ujawniania ww. danych. Zagadnienie to rozważa w szczególności w kontekście udzielania pracownikom zwolnień od pracy w celu obchodzenia świąt religijnych, zauważając, że regulacje dotyczące tej kwestii nie przewidują jednocześnie upowa11żnienia dla pracodawcy do przetwarzania danych nt. religii lub wyznania, a zatem nie czynią zadość wymogom określonym w art. 9 ust. 2 lit. b rozporządzenia 2016/679.
Zapraszamy do zapoznania się z pełnym numerem. Całość dostępna jest TUTAJ.
